هویت ما

 

 دکتر حسین کچویان در میان اساتید و پژوهشگران علوم اجتماعی ایران یک استثناء به شمار می‏ رود. او از سوی هر دو جناح فکری و سیاسی علوم اجتماعی متعارف ایرانی مورد هجمه قرار دارد. این هجوم، البته تا حد زیادی به راهی است که او به عنوان یک اندیشمند مسلمان در پیش گرفته است. کچویان از یک سو نقد ساختاری تجدد به عنوان یک نظام الهیاتی سکولار پی‏ گرفته است و از سوی دیگر بر احیای بنیان‏ های دینی و اسلامی در حیات اجتماعی ما تاکید می‏ کند. او همان‏ طور که بارها در مصاحبه ‏ها و مقالات و یادداشت‏ های به جای مانده از خویش تاکید کرده است، عمیقاً تجددستیز است. اما  این نگاه ضد تجددی او و نفی مدرنیته به این معنا نیست که او مسیر اندیشه خویش به هیچ اثباتی نمی ‏اندیشد. او از آن‏جایی که مدرنیته را با اجزای سازنده آن تعریف نمی‏کند، آن را یک دین و نظام فکری می ‏بیند که با هر نوع نظام دیگر، خاصه اسلام سر تضاد دارد. پس لاجرم بنا به همان آموزه‏ی توحیدی که اثبات حق را با نفی طاغوت شروع باید کرد، با نظام الهیاتی تجدد و دستگاه شریعتش‏؛ که همان علوم اجتماعی باشد، مخالفت می ‏ورزد. اما او همه‏ منظومه ‏فکری‏ اش را از نفی اعدا نمی‏ گیرد، او به معنای دقیق کلمه یک هویت‏ گرا ست. وی در سیر اندیشه ‏ی خویش پیاپی، ما را به بنیان‏ های قدسی حیات اجتماعی ارجاع می ‏دهد. او در جهت شناخت این بنیان‏ ها در جامعه ایران  به اسلام به عنوان مهم ترین و کانونی‏ ترین بخش هویت ایرانیان می ‏رسد. از این ‏رو  وی در همه تاملاتش پیرامون جامعه ایران درصدد این است که  گره‏‏ ها و پیوندهای ما را با اسلام نشان دهد و کتاب «هویت ما» را باید تبلور این نگاه دانست. 

 دکتر کچویان در این کتاب تعریف  هویت اصل را بر این می ‏گیرد انسان ایرانی باید خود را با چهارچوب ‏های بنیادیِ تعریف در  دین هماهنگ کند. زیرا «دین همیشه جزیی از هویت مطلوب در ایران بوده است. قبل از اسلام ، ایرانی موحد بود و در دوره‏ای دین زرتشت جزیی از هویت دینی ایرانیان محسوب می‏ شده است. بعد از ورود اسلام به ایران نیز دین اسلام و مذهب تشییع جزئی از هویت ایرانی شده است. در تاریخ معاصر ما، هیچ حرکت اجتماعی در ایران به وجود نیامد، مگر آن‏ که دیانت در آن تاثیر محوری داشته است. بنابراین ویژگی اساسی و بنیادی هویت ما هم‏چنان دینی و آن هم هویت اسلامی است. » او در ادامه با نفی نگاه متجددانه برخی از اندیشمندان علوم انسانی که هویت سکولار دنیای متجدد را از طریق جهانی‏سازی در حال فراگیر شدن می‏ بینند و هویت ما را دستخوش آشفتگی و بحران می‏ دانند، ظهور انقلاب اسلامی را دلیلی بر تحدید حیطه‏ های مفهومی و تهدیدی برای حیطه ‏های عینی هویت غرب در نظر می‏گیرد. از نظر وی «انقلاب اسلامی، برآیند و نتیجه هویت دینی ماست و هم اساس و بنیانی برای هویت تازه ما.» به همین سبب « این سخن که ایران به بحران هویتی دچار است صحیح نیست؛ چون مردمی که مشکل هویتی داشته باشند نمی ‏توانند روی پایشان بایستند، چه رسد به این‏ که انقلاب نمایند و سی سال به طور مداوم از هویت جدید خود، در صحنه‏ ای که همه نیروها به لحاظ تکنیکی بر او غلبه دارند، دفاع کنند.» استاد کچویان بحران هویتی را متعلق به کسانی می ‏بیند که در ایران به سبک غربی زندگی می‏ کنند و این نمودهای هویت بحرانی در جامعه نیز از جانب آنان می‏ بیند. اما آن‏چه تا امروز باعث تداوم حیات اجتماعی ایرانیان شده است، همان هسته دینی است و «این هسته، هسته سخت و پایدار تاریخ ایران است.» کتاب هویت ما که در قالب مقالات به ظاهر غیر مرتبط و نامنسجمی از دکتر کجوییان پیرامون رویدادها و شخصیت ‏ها و نظرگاه‏ های موجود در جامعه ایران معاصر به رشته تحریر درآمده است، یک نخ تسبیح واحد دارد و آن چیزی نیست جز حضور منطق دین در زیرین ‏ترین لایه‏ های متن اجتماعی ایرانیان است.

کتاب هویت ما مجموعه 10 گفتگو و گفتار از دکتر حسین کچویان است که عناوین زیر را در بردارد: «هویت ما»، «دغدغه های جلال»، «شریعتی؛ روشنفکری غیر دینی از جناح چپ تجدد!»، «خون بازی؛ ترور یاران امام خمینی(ره) در سال 60»، «افق های انقلاب فرهنگی»، «جمهوری اسلامی؛ مشروعیت و مقبولیت»، «ایران، سرزمین عجایب»، «قمار بیست و پنجم؛ تحلیل جامعه شناختی راهپیمایی 22 بهمن»، «تاریخ تجدد مال شده؛ در برابر تاریخ طبیعی»، «ظرفیت های فمنیسم؛ از نظر تا عمل». این کتاب با مقدمه حجت الاسلام والمسلمین دکتر احمد رهدار، رئیس موسسه تحقیقاتی فتوح منتشر شده است.