نشست نقد و بررسی کتاب «جای پای زینب (س)»؛ پدیدارشناسی پیاده‌روی زنان ایرانی در اربعین
در نشست نقد و بررسی کتاب «جای پای زینب (س) مطرح شد: در پدیدار پیاده‌روی زنان در اربعین، جا پای زینب(س) گذاشتن، پدیداری برجسته است.
پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی نشست نقد و بررسی کتاب «جای پای زینب (سلام‌الله علیها)»؛ پدیدارشناسی پیاده‌روی زنان ایرانی در اربعین را به دبیری دکتر محمد نیازی پژوهشگر تاریخ اجتماعی برگزار کرد.
به گزارش روابط عمومی حوزه هنری، این نشست با حضوردکتر محمدتقی کرمی؛ پژوهشگر و مدرس جامعه‌شناسی و مطالعات زنان و هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و نویسنده اثر، دکتر محمدرضا پویافر؛ پژوهشگر و مدرس جامعه‌شناسی دین و هیئت علمی دانشگاه علوم‌انتظامی امین و دکتر صابر جعفری؛ پژوهشگر و مدرس جامعه‌شناسی و هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.
محمدتقی کرمی به عنوان نخستین سخنران این نشست با بیان اینکه این پژوهش در برهه‌ای از زمان کلید خورد که نگاه‌ها به پیاده‌روی اربعین در فضای علوم‌اجتماعی منفی بود، گفت: این اثر حاصل کاری پژوهشی در حوزه اربعین است که از سوی دانشگاه پیگیری شد. در نخستین سال اجرای این کار قرار شد تا هر یک از اعضای پژوهش تعدادی مصاحبه در مورد اربعین با زائرین انجام دهند که متاسفانه کامل انجام نشد و سال‌های بعد هم به کرونا رسید و متوقف شد. اما ما دست از کار نکشیدیم و با تداوم پیگیری‌ها، کار را به پایان رساندیم که حاصلش کتاب «جای پای زینب(س)» شد.
وی در ادامه با اشاره به مقاله‌ای مرتبط با این موضوع با عنوان نسبت علوم‌اجتماعی با امر دینی، گفت: در این مقاله به مطالعه و تحلیل ساده‌ای در پژوهش‌های اربعین پرداختم که پژوهش‌های دکتر پویافر نیز در آن مورد توجه قرار گرفته است که تعمدا در این مقاله زمان را دخالت نداده‌ام و خود را اسیر آن نکردم.
کرمی در مورد عنوان کتاب نیز گفت: این عنوان با توجه به ساختار پژوهشی آن انتخاب شده است؛ چرا که در این کتاب ذهنیت میدان را روایت کرده‌ام. این عنوان از آنجایی انتخاب شده است که میدان کتاب همان زنانی هستند که در ذهن خود اینگونه می‌پندارند که پا جای پای زینب(س) می‌گذارند و راه او را ادامه می‌دهند. زنان زائر در پیاده‌روی اربعین به عشق اینکه حضرت زینب در این راه قدم گذاشته خود را در جایگاه گفت‌وگوی دلی با ایشان قرار می‌دهند.
کرمی در پایان گفت: در پدیدار پیاده‌روی زنان در اربعین، جا پای زینب(س) گذاشتن، پدیداری برجسته است؛ چرا که این ذهنیت و این عنوان پیام رسا و گویایی دارد. از این‌رو عنوان و طراحی جلد کتاب را درست، خلاق و سازنده می‌دانم.
روش‌شناختی کار پژوهشی کتاب، تجربیات خوبی را دارد
محمدرضا پویافر؛ پژوهشگر و مدرس جامعه‌شناسی دین و هیئت علمی دانشگاه علوم‌انتظامی امین نیز در ادامه این نشست با بیان مقدمه‌ای از پدیدارشناسی اربعین گفت: آنچه عموما در حوزه پژوهشی اربعین ارائه می‌شود نظرورزی‌هایی است که گاه عالمانه و گاه نه‌چندان عالمانه انجام می‌شود و متکی به داده‌های واقعی نیست. با این حال دکتر کرمی کار با ارزش و دشواری را در پژوهش این زمینه انجام داده است.
پویافر افزود: عنوان کتاب به گونه‌ای انتخاب شده است که گویی محتوای کتاب به بازگشت اهل بیت به کربلا اشاره دارد. در حالی که این بیان مبتنی بر روایتی مفروض بر این موضوع است که سندیت تاریخی دقیقی ندارد.
وی ادامه داد: روش تحقیق این کتاب نیز مورد توجه است. از این رو که گروه مصاحبه‌کننده مطالب کتاب، در موکبی مستقر می‌شدند و به گفت‌وگو با زائرین می‌پرداختند و در ادامه به موکب‌های بعدی می‌رفتند و کار را ادامه می‌دادند. به این ترتیب بخش روش‌شناختی کار پژوهشی کتاب هم تجربیات خوبی دارد که می‌شود مطالعات مرتبط با آن را به طور جدی دنبال کنیم.
پویافر با بیان اینکه توجه به بنیان‌های نظری در تفکیک تجربه زیارت برای زنان ایرانی به خوبی انجام شده است، گفت: زن ایرانی از آنجایی که در غیر وطن خود در موکب‌ها و کشوری غریب در حال خدمت‌رسانی است، قاعدتاً سختی بیشتری نیز در این مسیر متحمل می شود که البته این سختی بسیار شیرین و دلنشین است که در راه حسین بن علی (ع) هر سختی دلچسپ و ارزشمند است. زن ایرانی نقش همکار و دستیار در مواکب را دارد و معمولاً به واسطه روابط اجتماعی که در جامعه از خود نشان می‌دهد در وسط میدان قرار می‌گیرد، اما یک بانوی عراقی در پشت صحنه نقش راهبر را برعهده دارد. بانوان عراقی در خدمت‌رسانی به زوار در تمام مسیرهای منتهی به کربلا معمولاً در بحث اسکان و تغذیه رهبری این مجموعه‌ها را بر عهده دارند.
پویافر افزود: آنچه در این کتاب از آن صحبت شده است حاصل تجربه زیارت گروهی از زنان ایرانی زائر در راه اربعین حسینی است. به این ترتیب اگر بخواهیم با روایتی از آن به زیارت همه ایرانی‌ها در اربعین بپردازیم کار درستی نکرده‌ایم، چرا که کتاب «جای پای زینب(س)» تصویر کاملی از زائران ایرانی ارائه نمی‌کند. به این ترتیب نمی‌توانیم به‌عنوان یک اثر مرجع در مورد پیاده‌روی اربعین زائران ایرانی آن را در نظر بگیریم.
وی در پایان گفت: پدیدارشناسی در اربعین حسینی همانند پژوهش‌های این کتاب کمک می‌کند تا به یک موضوع از زاویه و ادراک غیر از خود نگاه کنیم و به نتیجه کامل‌تری برسیم.
تاریخ : ۱۴۰۲-۰۸-۰۹
